«فرانت»؛ مستندی درباره چهره پنهان اینترنت و پروژه جهانی نظارت اطلاعاتی

مستند جدید مؤسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی با عنوان «فرانت»، نگاهی تازه و پژوهشی به پشت صحنه‌ی شکل‌گیری اینترنت جهانی دارد؛ شبکه‌ای که امروز به‌عنوان بستر ارتباط و سرگرمی شناخته می‌شود، اما به گفته‌ی پژوهشگران این اثر، از ابتدا بر پایه‌ی اهداف اطلاعاتی و امنیتی بنیان‌گذاری شده است.
این مستند با پژوهش و طرح اولیه‌ی حسن وزیرزاده، روایت وحید رونقی و تهیه‌کنندگی سیاوش زاده ساخته شده و در حال حاضر مراحل پایانی تدوین خود را پشت سر می‌گذارد تا برای پخش تلویزیونی آماده شود.
در «فرانت»، مخاطب با روایتی مستند و مستدل روبه‌روست که منشأ اینترنت را از دوران پس از جنگ جهانی دوم بررسی می‌کند. پژوهشگران مستند توضیح می‌دهند که ایده‌ی اولیه‌ی ایجاد شبکه‌های ارتباطی الکترونیکی از همان سال‌ها شکل گرفت؛ زمانی که کشورهای متحد برای حفظ ارتباطات نظامی و رمزگذاری اطلاعات، به توسعه‌ی زیرساخت‌های الکترونیکی بین‌المللی پرداختند. همان بسترها، در دهه‌های بعد به شبکه‌ای تبدیل شد که امروز با نام اینترنت شناخته می‌شود.
به روایت مستند، برخلاف تصور عمومی، اینترنت از ابتدا پروژه‌ای برای آزادی اطلاعات یا ارتباط مردم نبود؛ بلکه هدف اصلی آن، تبادل، رصد و تحلیل داده‌های امنیتی بین قدرت‌های بزرگ بود. پژوهش‌های ارائه‌شده در «فرانت» نشان می‌دهد که حتی پس از گسترش اینترنت در سطح عمومی، کارکرد نظارتی آن حفظ شد و با رشد شرکت‌های بزرگ فناوری، این ویژگی ابعاد تازه‌تری پیدا کرد.
در بخش‌هایی از اثر، با استناد به اسناد و گزارش‌های تاریخی، نشان داده می‌شود که چطور دولت‌ها و نهادهای امنیتی غرب، از همان آغاز، از طریق کابل‌های ارتباطی و سرورهای مرکزی، به جمع‌آوری داده از کاربران در سراسر جهان می‌پرداختند. به گفته‌ی پژوهشگران این پروژه، اینترنت از همان ابتدا «ابزاری برای شناخت، کنترل و هدایت جوامع» طراحی شده بود و کاربردهای سرگرمی، خرید و شبکه‌های اجتماعی بعدها تنها برای تثبیت این حضور جهانی به آن افزوده شد.
مستند «فرانت» با نگاهی تحلیلی، به روند پیوند فناوری با ساختارهای قدرت می‌پردازد و توضیح می‌دهد که چرا در عصر دیجیتال، داده و اطلاعات به «طلای نامرئی» تبدیل شده‌اند؛ سرمایه‌ای که ارزش آن از نفت و طلا نیز بیشتر است. در بخش آرشیوی این مستند، تصاویری از دوران آغازین توسعه‌ی شبکه‌های جهانی، پروژه‌های نظامی مرتبط با اینترنت و نقش شرکت‌های فناوری در گردآوری داده‌های شخصی کاربران نمایش داده می‌شود.
به گفته‌ی تهیه‌کننده، ساختار روایت مستند به‌گونه‌ای طراحی شده که ضمن حفظ لحن مستند و پژوهشی، برای مخاطب عمومی نیز جذاب باشد. صدای مؤثر و لحن روایت وحید رونقی در کنار تدوین دقیق و ترکیب تصاویر آرشیوی، به اثر ریتمی پرکشش بخشیده است.
موضوع مستند با شرایط امروز نیز بی‌ارتباط نیست. در دوره‌ای که مباحث مربوط به جاسوسی دیجیتال از طریق تلفن‌های همراه و نظارت بر داده‌های کاربران به یکی از دغدغه‌های جهانی تبدیل شده، تماشای «فرانت» می‌تواند تصویری روشن از ریشه‌های تاریخی و اهداف پنهان پشت این فناوری ارائه دهد. در بخشی از روایت آمده است: «آنچه امروز در جیب‌های ماست، همان پروژه‌ای است که دهه‌ها پیش برای رصد ملت‌ها طراحی شده بود؛ تنها ظاهرش تغییر کرده است.»
پژوهش مستند از تابستان ۱۴۰۲ آغاز شد و طی حدود شش تا هفت ماه با گردآوری منابع تاریخی، گزارش‌های فنی و تحلیل‌های امنیتی تکمیل شد. تیم پژوهشی با اتکا به منابع معتبر بین‌المللی و تحلیل اسناد منتشرشده از سوی نهادهای غربی، تلاش کرده‌اند نگاهی مستند و غیرشعاری به موضوع ارائه دهند.
«فرانت» در ادامه‌ی مسیر تولیدات تحلیلی مؤسسه‌ی اندیشه شهید آوینی قرار دارد؛ مجموعه‌ای از مستندهای پژوهشی که به افشای ابعاد پنهان سیاست، اقتصاد و فناوری غربی می‌پردازد. این مؤسسه پیش‌تر با آثاری چون «مسیر مسدود» و «پشت پرده»، به‌طور اختصاصی بر پروژه‌های بایکوت اقتصادی رژیم صهیونیستی و نقش اندیشکده‌های آمریکایی در تحولات ایران تمرکز کرده بود.
به گفته‌ی سازندگان، هدف «فرانت» صرفاً هشدار درباره خطرات فناوری نیست، بلکه دعوت به شناخت و آگاهی است؛ آگاهی از اینکه جهان دیجیتال امروز، نه یک فضای آزاد، بلکه شبکه‌ای پیچیده از قدرت و نظارت است که هر کاربر در آن نقشی ناخواسته ایفا می‌کند.